Historische havenkranen
Op de Rijnkaai staan twaalf elektrische kranen uit de eerste helft van de 20e eeuw. Het MAS stelt ze permanent tentoon.
Halverwege de negentiende eeuw stelde de stad Antwerpen kranen ter beschikking voor het laden en lossen van schepen.
Aanvankelijk werden hydraulische kranen ingezet, maar begin twintigste eeuw volgden de eerste elektrische kranen. Op de Rijnkaai staan nog twaalf elektrische kranen uit de periode 1907 – 1963. Deze zijn door het Havenbedrijf overgedragen aan het MAS en worden beschermd als monument.
Op de Rijnkaai staan nog twaalf elektrische kranen uit de periode 1907 – 1963. Het Havenbedrijf heeft die overgedragen aan het MAS dat ze permanent tentoon stelt als beschermd monument. De collectie is uniek in de wereld en toont de evolutie van de kraantechnologie. Grote bezieler van de kranencollectie is havenheld Paul Van Schoors, die graag over zijn levenswerk vertelt.
Handbediende kranen
De 10-tonskraan Stückenholz is het enige overgebleven en gaaf bewaarde voorbeeld van een kleine handbediende havenkraan uit 1884. Ze kostte bij aankoop 16.700 Belgische frank.
Vroeger hielp ze schepen te herstellen en grotere havenkranen te monteren rond de eeuwwisseling 19e-20e eeuw. Via het spoor kon ze over de dokken en kaaien rollen. Ondanks haar beperkte hijskracht (maximum 10 ton) werd ze pas in het begin van de 21ste eeuw uit dienst genomen. Toch mocht ze af en toe nog opdraven voor het te water laten van pleziervaartuigen. Vandaag staat ze aan de ingang van het MAS.
Hydraulische kranen
Vanaf 1878-1879 streken de eerste hydraulische kranen neer in Antwerpen. Ze hadden meer hefvermogen, maar vergden gespecialiseerd personeel en brachten ook brandgevaar met zich mee.
Dat brandgevaar was er omdat een stoomkrachtcentrale de eerste systemen aandreef. Langs een 24 kilometer lang netwerk van ondergrondse leidingen voorzag die de kranen van energie (water onder druk – 50kg/cm²). Het Noorderpershuis en (later) Zuiderpershuis garandeerden een gelijkmatige waterdruk doorheen de hele haven. In totaal dreven ze 164 kranen, 6 sluizen, 8 bruggen, 3 rioolschuiven en 30 kaapstanders (vertikale lieren die al draaiend touwen oprolden) aan.
De uitbatings- en onderhoudskosten waren laag. Enkel tijdens zeer strenge winters kwam de dienstverlening al eens in het gedrang. In 1890 daalden de temperaturen zo ver onder het vriespunt dat de hele haven voor drie maand stillag. Vanaf het begin van de twintigste eeuw vervingen elektrische machines de stoomkrachtcentrale. Toch duurde het nog tot 1958 vooraleer de stoommachines volledig vervangen waren.
De laatste hydraulische kranen in de Antwerpse haven werden in 1975 buiten bedrijf gesteld. Er zijn vandaag twee waterperskranen (de nummers 97 en 111) in Antwerpen beschermd.
- Hydraulische walkraan 111 (ID1380 RELICT_ID215973)
- De hydraulische walkraan 97 (ID1388 RELICT_ID215972)
Elektrische kranen
Ook in de scheepvaart namen machines al vroeg de plaats in van mankracht. Tijdens de industriële revolutie vervingen ijzeren kranen de houten exemplaren van weleer. Zeilschepen ruimden plaats voor vrachtschepen en stoomboten, die minder matrozen aan boord hadden en zo goedkoop mogelijke assistentie zochten bij het laden en lossen.
Tussen 1880 en 1912 steeg het aantal kranen in de Antwerpse haven van 17 naar 300. Twintig jaar later stonden al 595 hijswerktuigen opgesteld. Op de Rijnkaai kan je de volgende prachtexemplaren bewonderen:
- Elektrische walkraan 45 AA (ID1381 RELICT_ID215974), deel van een order van 40 kranen voor in totaal 4.049.000 BF. (Bouwjaar, 1908 ; Hijskracht: 5 ton)
- Elektrische walkraan 158 BD (ID1377 RELICT_ID215975) (Bouwjaar, 1926 ; Hijskracht: 3 ton)
- Elektrische walkraan 176 CC (ID1382 RELICT_ID215976) (Bouwjaar, 1926 ; Hijskracht: 3 ton)
- Elektrische walkraan 184 CD (ID1378 RELICT_ID215977) (Bouwjaar, 1926 ; Hijskracht: 3 ton)
- Elektrische walkraan 223 CK (ID1383 RELICT_ID215978) (Bouwjaar, 1928 ; Hijskracht: 3 ton)
- Elektrische walkraan 290 CO (ID1385 RELICT_ID215979) (Bouwjaar, 1931 ; Hijskracht: 3 ton)
- Nijvelkraan DE 296 (ID1387 RELICT_ID215968), deel van een order van 12 kranen voor in totaal 491.055 Belgische frank (Bouwjaar, 1931 ; Hijskracht: 3 ton). Naar verluid maakte deze topkraan de Antwerpse haven mee groot.
- Elektrische walkraan 330 FA (ID1379 RELICT_ID215980) (Bouwjaar, 1938 ; Hijskracht: 5 ton)
- Elektrische walkraan 334 GA (ID1384 RELICT_ID215981) (Bouwjaar, 1945 ; Hijskracht: 6 ton)
- Elektrische kraan 343 HA (ID1386 RELICT_ID215982) (Bouwjaar, 1953 ; Hijskracht: 3 ton)
- Elektrische kraan 347 IA (ID1256, RELICT_ID200506) (Bouwjaar, 1953)
- Elektrische kraan 371 JA (ID1257, RELICT_ID200508) (Bouwjaar, 1959)
Behalve aan het MAS vind je ook aan d’Herbouvillekaai een draaimolenkraan uit 1907. Dat is de allereerste elektrische kraan die in Antwerpen aantrad. Haar goede staat onderschrijft wederom de Deutsche Grundlichkeit.
Alle technische specificaties van het kranenerfgoed van de haven vind je in de uitgebreide erfgoedstudie.
Waar
Rijnkaai 312000 Antwerpen